We wtorek 26 marca 2019 r. w warszawskim Centrum Edukacyjnym IPN Przystanek Historia zaprezentowany został nowy album IPN „Nowogródczyzna naszych ojców”.
Rozmowę z dr. Kazimierzem Krajewskim (autorem publikacji) i dr. Grzegorzem Rąkowkim poprowadził dr Tomasz Łabuszewski.
– W Oddziale IPN Warszawa została stworzona seria wydawnictw „Dopalanie Kresów”, której tematem jest badanie historii terenów wschodnich II Rzeczpospolitej. W serii ukazało się już wiele różnych publikacji, zarówno o charakterze naukowym, monograficznym, źródłowym, jak i albumowym. Obecny dziś na spotkaniu dr Grzegorz Rąkowski jest autorem serii albumowej poświęconej rezydencjom kresowym, w której to serii w tym roku ukaże się drugi tom poświęcony województwu nowogródzkiemu, a dalsze są w trakcie opracowywania – powiedział, rozpoczynając spotkanie, dr Tomasz Łabuszewski.
Autor publikacji dr Kazimierz Krajewski podziękował licznym osobom i instytucjom, które w jakikolwiek sposób przyczyniły się do powstania publikacji, a następnie zaprezentował fotografie, które nie znalazły się w książce.
– Zawartość albumu jest zaledwie wyimkiem z dużego materiału, który na przestrzeni dziesięciu lat udało się zebrać. Nie da się zbudować tego rodzaju publikacji z jednego zbioru. Korzystałem z szeregu placówek archiwalnych, które są wymienione na stronie redakcyjnej. Ale przede wszystkim podstawą albumu są zbiory osób prywatnych, którym chcę szczególnie podziękować. Tych osób jest kilkadziesiąt. W większości są wymienione w albumie – zaznaczył dr Krajewski.
– Album ukazuje Nowogródczyznę jako fragment państwa polskiego. Chciałem pokazać ją inaczej, niż ma to miejsce w przypadku innych albumów kresowych. Zazwyczaj mamy do czynienia ze zdjęciami pokazującymi zabytki albo krajobrazy. Ja, nie rezygnując z takich obrazów, chciałem zaprezentować to miejsce od strony tętniącego tam życia. Album pokazuje życie społeczne, administracyjne, ludzi, którzy odegrali jakąś ważną rolę, np. wojewodów, administratorów, zarządców, wojsko, policję, strażaków, harcerzy i przede wszystkim mieszkańców przy codziennej pracy i świętujących. Publikacja pokazuje też Nowogródczyznę jako krainę chrześcijańską, gdzie żyją obok siebie przedstawiciele różnych nacji i religii – tłumaczył autor.
– Autor przez kilkadziesiąt lat rozwijał swoje zainteresowanie Kresami, ma imponującą kolekcję zdjęć, militariów itp. To, że udało się zgromadzić, wyeksponować i pięknie opisać codzienne życie na Nowodgródczyźnie w okresie międzywojennym, jest ogromnym walorem tej książki. Nieczęsto się zdarza, aby w tak pięknych publikacjach ukazywane były różne aspekty codzienności, życie religijne, nauka, służba wojskowa, działalność urzędnicza itp. Otrzymaliśmy wspaniałą panoramę Ziemi Nowogródzkiej. Dzięki temu publikacja jest jednym z najbardziej fascynujących dzieł kresowych – powiedział z kolei dr Grzegorz Rąkowski.
Album „Nowogródczyzna naszych ojców” poświęcony jest Ziemi Nowogrodzkiej w latach międzywojennych. Pokazuje odbudowę regionu zrujnowanego przez dwie wojny – światową i bolszewicką, polskie życie społeczne i gospodarcze, administrację, szkoły i działalność oświatową, życie kulturalne i religijne, sądy, policję, straż pożarną, koleje, jednostki Wojska Polskiego stacjonujące na tym terenie. Na starych fotografiach przedstawiono też życie codzienne mieszkańców, ludzi przy codziennej pracy i przy święcie. Ujrzymy też osoby odgrywające istotną rolę w życiu województwa nowogródzkiego. Zobaczymy Nowogródczyznę jako jeden z elementów państwa polskiego, jedno z jej siedemnastu województw, uczestniczących w całości funkcjonowania złożonego mechanizmu Rzeczypospolitej.
Na kartach albumu przewijają się postacie najważniejsze w dwudziestowiecznych dziejach Polski, które pojawiały się na Nowogródczyźnie – naczelnik państwa Józefa Piłsudski, prezydenci Stanisław Wojciechowski, Ignacy Mościcki i Władysław Raczkiewicz, marszałek Edward Rydz-Śmigły, gen. Władysław Anders i wielu innych.
Lektura albumu uzmysławia, że tamten świat został zmieciony przez sowiecki i niemiecki potop jak legendarna Atlantyda. Dwory zostały spalone, świątynie – zniszczone lub odebrane wiernym.
Ludzie, którzy mieszkali wówczas na Nowogródczyźnie, padli ofiarą dwóch systemów totalitarnych, niemieckiego narodowego socjalizmu i rosyjskiego komunizmu – polegli, zostali zamordowani, zesłani do obozów koncentracyjnych i łagrów, wygnani z ojcowizny, umierali na emigracyjnej tułaczce, a w dzisiejszej Polsce są niemal zupełnie zapomniani.