E-Księgarnia
Gości spotkania powitała dr Marta Milewska, kierownik Izby Pamięci Strzelecka 8.
Następnie o projekcie Historia w artefaktach zapisana, bohaterach kolejnych jego edycji oraz wielkim znaczeniu artefaktów, przechowywanych w zbiorach IPN, dla poznania przeszłości opowiedziała Magdalena Mołczanowska, naczelnik Wydziału Badań i Edukacji Archiwalnej.
Bohaterem dzisiejszego spotkania był st. sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicz ps. „Rój”, żołnierz podziemia niepodległościowego, dowódca oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego działającego na terenie północnego Mazowsza, poległy w nocy z 13 na 14 kwietnia 1951 r. we wsi Szyszki w powiecie pułtuskim.
Uczestnicy spotkania – uczniowie Zespołu Szkół nr 11 im. Władysława Grabskiego w Warszawie – obejrzeli przygotowaną przez Archiwum IPN ekspozycję, na której zaprezentowane zostały: oryginalna pieczęć Komendy Powiatowej NZW krypt. „Wisła” oraz dokumenty sygnowane przez jej komendanta – „Roja”.
Elżbieta Strzeszewska z Archiwum IPN opowiedziała o losach st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewicza i jego podwładnych, a także o ich bezkompromisowej walce z tworzącymi się w powojennej Polsce strukturami reżimu komunistycznego. Opowieści o historii oddziału „Roja” towarzyszyła prezentacja dokumentów i fotografii z zasobu Archiwum IPN.
Następnie odbyła się lekcja archiwalna nt. „Pieczęć jako źródło do poznania przeszłości” przeprowadzona przez Rafała Borkowskiego z Izby Pamięci Strzelecka 8. Scenariusz zajęć przygotowany został w oparciu o prezentowane na wystawie artefakty.
Na zakończenie uczniowie zwiedzili historyczne wnętrza Izby Pamięci Strzelecka 8.
Wystawę dotyczącą st. sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicza oglądać będzie można do 13 grudnia 2023 r.
***
Historia w artefaktach zapisana to projekt Archiwum IPN, którego założeniem jest popularyzacja wyjątkowych przedmiotów przechowywanych w zasobie AIPN, przypomnienie losów osób, do których należały, oraz zachęcenie nauczycieli do wykorzystywania artefaktów jako źródeł do nauczania historii. W ramach projektu Archiwum prezentuje na wystawach przedmioty znajdujące się w zbiorach Instytutu Pamięci Narodowej i dokumenty dotyczące ich właścicieli. Ekspozycjom towarzyszy oferta lekcji archiwalnych dla szkół średnich i klas 7-8 szkół podstawowych.
Pierwsza edycja projektu (od października 2023 r. do stycznia 2024 r.), na której prezentowane są artefakty związane z osobami represjonowanymi, więzionymi lub zamordowanymi w czasach stalinowskiego terroru, realizowana jest we współpracy z Izbą Pamięci Strzelecka 8.
Na kolejnych wystawach zaprezentowane zostaną artefakty związane z:
- Tadeuszem Starzyńskim (od 15 grudnia 2023 r. do 10 stycznia 2024 r.);
- Marią Marynowską (od 11 stycznia do 9 lutego 2024 r.).
Zapraszamy do odwiedzenia ekspozycji i udziału w lekcjach archiwalnych. Zgłoszenia na lekcje prosimy przesyłać na adres: strzelecka8.warszawa@ipn.gov.pl
* * *
Mieczysław Dziemieszkiewicz urodził się w 1925 r. w Zagrobach, w powiecie łomżyńskim, jako drugi z kolei syn Adama i Stefanii ze Świerczewskich. Zarówno on, jak i jego rodzeństwo, wychowani zostali duchu patriotycznym. Jego starszy brat, Roman, żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych ps. Adam, Pogoda, zginął w 1945 r. w Ciechanowie z rąk żołnierzy Armii Czerwonej. Młodszy z braci, Jerzy „Żbik”, za działalność w Narodowym Zjednoczeniu Wojskowym skazany został w 1949 r. na 7 lat więzienia.
Wiosną 1945 r. Mieczysław Dziemieszkiewicz wcielony został do 1. Zapasowego Pułku Piechoty. Kilka miesięcy później zdezerterował i wstąpił do oddziału partyzanckiego NSZ-NZW w powiecie ciechanowskim, gdzie przyjął pseudonim „Rój”. Początkowo pełnił funkcję łącznika, później został dowódcą patrolu Pogotowia Akcji Specjalnej. Do zadań tej jednostki należała przede wszystkim fizyczna likwidacja przeciwników politycznych, członków PPR, funkcjonariuszy UB i MO oraz agentów i informatorów bezpieki.
W 1947 r., po ogłoszeniu przez władze komunistyczne amnestii dla działaczy polskiego podziemia niepodległościowego, „Rój” zdecydował o pozostaniu w konspiracji. Był komendantem Powiatu „Ciężki” (obejmującego pow. ciechanowski, a także część pow. płońskiego i mławskiego) w XVI Okręgu NZW krypt. „Orzeł” i dowódcą oddziału partyzanckiego operującego na tym terenie. W 1948 r. stanął na czele samodzielnej Komendy Powiatu NZW krypt. „Wisła”.
Zorganizował i przeprowadził wiele akcji skierowanych przeciwko funkcjonariuszom UB i komunistycznej agenturze oraz posterunkom Milicji Obywatelskiej na Mazowszu. Niestrudzenie prowadził również wśród mieszkańców regionu antykomunistyczną działalność propagandową. Przestrzegał, aby nie dawali wiary złudnym obietnicom władzy komunistycznej i nie godzili się na zniewolenie. Zapamiętano jego znamienne słowa: „Wśród wszystkich narodów świata – my, Polacy, powinniśmy wiedzieć, co to znaczy słowo »Wolność«!”.
Za zasługi w walce z tworzącymi się strukturami reżimu komunistycznego w Polsce w 1945 r. „Rój” odznaczony został Krzyżem Walecznych, a w 1948 r. awansował na starszego sierżanta.
Pod koniec 1950 r. służby bezpieczeństwa publicznego wzmogły działania operacyjne mające doprowadzić do ostatecznej likwidacji oddziału „Roja”. W tym celu zwerbowano do współpracy kilkuset agentów i informatorów, którzy mieli dostarczać wszelkich informacji o członkach oddziału, a także o ludziach udzielających im schronienia.
St. sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicz „Rój” poległ w nocy z 13 na 14 kwietnia 1951 r. we wsi Szyszki w powiecie pułtuskim, w zasadzce zorganizowanej przez funkcjonariuszy UBP i MO oraz żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wraz z „Rojem” zginął jego podkomendny, kpr. Bronisław Gniazdowski „Mazur”.
Ciała poległych zostały zabrane przez UB, poddane dokładnym badaniom, sfotografowane i okazane świadkom (w tym członkom rodziny) w celu potwierdzenia tożsamości. Miejsce ich pochówku do dziś pozostaje nieznane.
* * *
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej posiada w swoich zbiorach, poza dokumentacją papierową i audiowizualną, także różnego rodzaju przedmioty (artefakty), będące świadectwem historii i losów osób, do których należały. Wśród nich znajdziemy mundury, odznaczenia, pieczecie, odznaki, a także przedmioty mniej oczywiste w kontekście archiwum – ryngrafy, artefakty o charakterze religijnym (medaliki, obrazki), łuski po pociskach bądź przedmioty codziennego użytku. Do zbiorów Archiwum IPN trafiły w różny sposób. Zostały przekazane z archiwów zobowiązanych do tego ustawowo, jako materiały zgromadzone przez komunistyczne organy bezpieczeństwa państwa, bądź przez osoby prywatne czy organizacje społeczne, m.in. w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci. W pierwszym przypadku przedmioty te stanowiły tzw. depozyty Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Zarekwirowane osobom więzionym lub zamordowanym przez funkcjonariuszy komunistycznego aparatu represji były dowodami w sprawach sądowych przeciwko osobom zaangażowanym w działalność antykomunistyczną.